خبرگزاری میزان -۲۲ تیر در تقویم رسمی کشور به‌عنوان «روز فناوری اطلاعات» نام‌گذاری شده است؛ در عصر کنونی، دیگر فناوری اطلاعات تنها ابزاری برای ذخیره و پردازش داده‌ها نیست، بلکه به عنوان زیرساختی حیاتی برای تصمیم‌سازی، ارتباطات و حتی امنیت ملی ایفای نقش می‌کند.
از آموزش گرفته تا بهداشت، از صنعت تا خدمات عمومی، وابستگی کشورها به فناوری اطلاعات هر روز عمیق‌تر می‌شود.
یکی از شاخص‌ترین دستاورد‌های فناوری اطلاعات در دهه اخیر، پیشرفت‌های سریع و گسترده در حوزه هوش مصنوعی بوده است.
این فناوری نوظهور، با قابلیت‌هایی، چون یادگیری ماشینی، پردازش زبان طبیعی و تولید محتوای خودکار، اکنون به یکی از ارکان اصلی تحول دیجیتال در جهان تبدیل شده است.
در ایران نیز طی سال‌های اخیر توجه به هوش مصنوعی به شکل فزاینده‌ای افزایش یافته و شاهد شکل‌گیری زیست‌بومی از متخصصان، استارتاپ‌ها و نهاد‌های پژوهشی در این حوزه هستیم.
هرچند توسعه زیرساخت‌های فناورانه و تقاضای سازمانی برای این فناوری هنوز با چالش‌های قابل توجهی مواجه است، اما روند کلی حرکت کشور به سوی استفاده هوشمندانه‌تر از این توانمندی‌ها قابل مشاهده است.
هوش مصنوعی و آغاز موج جدید خودکارسازی در تولید و توزیع محتوا
در همین راستا سیدمهدی شریعت‌زاده، کارشناس هوش مصنوعی و مدیر مرکز مشاوره انجمن ملی هوش مصنوعی ایران، در گفت‌و‌گو با میزان روند جهانی توسعه فناوری دیجیتال و هوش مصنوعی را در حال گذار به مرحله‌ای توصیف کرد که در آن سیستم‌های هوش مصنوعی به‌صورت دستیار هوشمند انسان‌ها در انجام فعالیت‌ها کمک می‌کنند.
وی افزود: پیش از رسیدن به مرحله‌ای که هوش مصنوعی بتواند به‌صورت مستقل و دقیق‌تر از انسان‌ها فعالیت کند، احتیاج به توسعه فناوری‌هایی داریم که به‌عنوان دستیار انسان و در کنار انسان فعالیت‌ها را انجام دهند.
به گفته شریعت‌زاده، طی سال‌های اخیر فناوری‌های نوظهور دیجیتال تأثیرات گسترده و تدریجی بر زندگی بشر داشته‌اند، به‌طوری‌که امروزه بسیاری از امور از جمله حمل‌ونقل، خریدوفروش، جابجایی پول و سرمایه‌گذاری بدون وجود زیرساخت‌هایی مانند شبکه ارتباطی و پرداخت الکترونیکی عملاً مختل می‌شود.
وی افزود: ظهور فناوری هوش مصنوعی مولد در ۵ سال گذشته موجب آغاز موج جدیدی از خودکارسازی در تولید و توزیع محتوا، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری شده و در نتیجه آن، بهره‌وری در حوزه‌هایی مانند برنامه‌نویسی تا ۵ برابر افزایش یافته است.
ضعف سیاست‌گذاری و حمایت هدفمند از توسعه فناوری
شریعت‌زاده ادامه داد: ایران در دهه ۸۰ شمسی جایگاه خوبی در منطقه از نظر توسعه فناوری‌های پایه و فعالیت استارتاپ‌ها داشت، اما به‌دلیل ضعف در سیاست‌گذاری و حمایت هدفمند، این روند متوقف شد.
به گفته وی، شکاف فناوری جهانی به گونه‌ای شده که کمتر از ۱۰ کشور در لبه توسعه قرار دارند و سایر کشورها، از جمله ایران، عمدتاً به مصرف‌کنندگان فناوری تبدیل شده‌اند.
شریعت‌زاده درباره کاربرد‌های فعلی هوش مصنوعی در کشور گفت: در حال حاضر از روش‌های قدیمی‌تر هوش مصنوعی در زمینه‌هایی مانند حمل‌ونقل هوشمند و ثبت تخلفات رانندگی، تبلیغات، پیشنهاد کالا یا نظارت بر تراکنش‌های بانکی استفاده می‌شود.
مدیر مرکز مشاوره انجمن ملی هوش مصنوعی ایران تصریح کرد: شرکت‌های بزرگ فناوری هنوز به‌طور جدی وارد این حوزه نشده‌اند.
نبود بازیگران بزرگ مانع اصلی توسعه هوش مصنوعی
وی در توضیح موانع اصلی توسعه هوش مصنوعی در ایران، به نبود بازیگران بزرگ با دسترسی به داده‌های کلان، ضعف اقتصاد فناوری، و نبود تقاضای واقعی از سوی صنایع و نهاد‌های دولتی اشاره کرد و افزود: حمایت‌های دولتی در این حوزه غالباً ناکارآمد و غیرموثر بوده و به ایجاد ساختار‌های غیر بهره‌ور منجر شده است.
به گفته شریعت‌زاده حمایت واقعی زمانی محقق می‌شود که نهاد‌های دولتی و حاکمیتی خود از فناوری هوش مصنوعی برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود عملکرد استفاده کنند.
این کارشناس هوش مصنوعی در مورد نگرانی‌های حقوقی و اخلاقی در استفاده از هوش مصنوعی گفت: بخش قابل توجهی از این نگرانی‌ها به زیرساخت‌های نگهداری و انتقال داده بازمی‌گردد که باید این زیرساخت‌ها برای جلوگیری از نشت اطلاعاتی تقویت شوند.
واگذاری داده به شرکت‌های خارجی چالش جدی در حوزه هوش مصنوعی
وی با اشاره اینکه در حال حاضر در کشور فناوری هوش مصنوعی مولد به‌طور کامل مبتنی بر سرویس‌های شرکت‌های بزرگ خارجی است، اظهار کرد: در حال حاضر استفاده از این فناوری نیازمند ارسال داده‌ها به این شرکت‌ها است که خود ممکن است چالش‌های جدی در حوزه حریم خصوصی و امنیت ملی ایجاد کند.
مدیر مرکز مشاوره انجمن ملی هوش مصنوعی ایران گفت: تنها راهکار توسعه هوش مصنوعی، توسعه بازیگران بومی و ایجاد زیرساخت‌های داخلی برای پردازش و ذخیره‌سازی داده‌ها است.
شریعت‌زاده در پاسخ به پرسشی درباره تربیت نیروی متخصص در حوزه هوش مصنوعی گفت: تربیت نیروی انسانی به ۲ دسته کاربران عمومی و متخصصان فنی تقسیم می‌شود. دسته نخست به مرور در کل جامعه فراگیر خواهد شد، ما برای تربیت و حفظ متخصصان فنی توسعه‌دهنده فناوری، نیاز است اقتصاد فناوری در کشور پویا باشد.
این کارشناس هوش مصنوعی با اشاره به مرحله فعلی جهان در توسعه هوش مصنوعی، گفت: در حال حاضر سیستم‌های هوش مصنوعی در جایگاه تقویت‌کننده تصمیم‌گیری (Decision Augmentation) قرار دارند، به این معنی که بسیاری فعالیت‌ها از طریق همکاری مشترک انسان و هوش مصنوعی انجام می‌شود. پیش بینی شده است هوش مصنوعی عمومی (AGI) در افق ۳۰ سال آینده دست یافته شود، که در آن هوش مصنوعی در اکثر فعالیت‌ها هم‌سطح یا فراتر از انسان‌ها عمل خواهد کرد.
وی افزود: در افق ۳۰ سال آینده، احتمال رسیدن به هوش مصنوعی عمومی (AGI) وجود دارد، که در آن هوش مصنوعی در اکثر موضوعات هم‌سطح یا فراتر از انسان‌ها عمل خواهد کرد.
شریعت‌زاده تأکید کرد: اگر تقاضای استفاده از هوش مصنوعی در نهاد‌های دولتی و صنایع بزرگ کشور افزایش نیابد و بخش خصوصی نوآور نیز همچنان با موانع جدی روبه‌رو باشد، کشور در حوزه هوش مصنوعی در ابعاد علمی، فناوری، صنعتی و اقتصادی دچار یک عقب‌ماندگی تاریخی خواهد شد و برای جلوگیری از این موضوع، اقدام فوری و هماهنگ همه نهاد‌های مؤثر در این حوزه ضروری است.
